Çalışan Buluşları, Hizmet Buluşları ve Serbest Buluş

Çalışan Buluşları( Image by Freepik )

Çalışan buluşları temel olarak Sınai Mülkiyet Kanunu ve Çalışan Buluşlarına, Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlara Ve Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlara Dair Yönetmelik’te düzenlenmektedir. Hükümler nispi emredici olup, çalışan aleyhine değiştirilememektedirler.

Tanımlar

Çalışan buluşları olarak hizmet buluşu ve serbest buluş olarak iki türlü buluş bulunmaktadır. Çalışan buluşları kapsamında yönetmelik çalışan, hizmet buluşu ve serbest buluşu şu şekilde tanımlamaktadır. Çalışan: Özel hukuk sözleşmesi veya benzeri bir hukuki ilişki gereğince başkasının hizmetinde olan ve bu hizmet ilişkisini işverenin gösterdiği belli bir işle ilgili olarak kişisel bir bağımlılık içinde ona karşı yerine getirmekle yükümlü olan kişiler ile kamu görevlilerini ifade eder. Hizmet Buluşu: “Çalışanın, bir işletme veya kamu idaresinde yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği veya işyerinin faaliyet gösterdiği alanlar içinde, büyük ölçüde işletme veya kamu idaresinin deneyim ve çalışmalarına dayanarak iş ilişkisi sırasında yaptığı buluşları.” Serbest Buluş: “Birinci Kısım kapsamında hizmet buluşlarının dışında kalan buluşları, İkinci Kısım kapsamında ise yükseköğretim kurumlarında gerçekleştirilen buluşların dışında kalan buluşları” ifade eder.

Yükseköğretim kurumlarında gerçekleştirilen buluşlara ilişkin hüküm temel olarak Sınai Mülkiyet Kanunu madde 121'de açıklanmıştır. Bu buluşlara ilişkin detaylı bilgi edinmek için TÜRKPATENT'in yayınladığı Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlar Uygulama Kılavuzu'na bakılabilir.

Hizmet Buluşu

Hizmet buluşu söz konusu olduğunda çalışanın ve işverenin bir takım yükümlülükleri ve hakları bulunmaktadır. Çalışan, bir işletme veya kamu idaresinde çalışırken büyük ölçüde işletme faaliyeti çerçevesinde ve iş ilişkisi sırasında bir buluş gerçekleştiriyorsa bu hizmet buluşudur.

Hizmet buluşları söz konusu olduğunda çalışanın bildirim ve gizli tutma yükümlülüğü bulunmaktadır. İşverenin ise bedel ödeme, başvuru yapma ve gizli tutma yükümlülüğü bulunmaktadır.

Çalışanın bildirim yükümlülüğü buluşun ortaya çıkartılmasından itibaren gecikmeksizin yapılması şeklindedir. Yapılan bu bildirim tam, eksiksiz olmalıdır. Eksik yapılan bir bildirim geçerli bir bildirim olarak nitelendirilmeyecektir. Eksiksiz bildirim; işverenin bildirim yapıldıktan sonra buluşu uygulamak istediğinde anlaşılır, açık, yeterince detaylandırılmış ve başvuru yapılabilir olması gerekmektedir. Çalışanın gizli tutma yükümlülüğü çalışan buluş serbest buluş niteliği kazanmadığı sürece işverene yapılan bildirim sonrası da buluşu gizli tutmakla yükümlüdür. Buna göre çalışan, buluşun gizliliğini ihlal edici herhangi bir dilde ve herhangi bir yerde açıklamalarda bulunamaz.

İşveren çalışan buluşunun kendisine bildirilmesinden itibaren dört ay içerisinde tam hak talebinde veya kısmi hak talebinde bulunabileceği gibi sessiz de kalabilir. İşveren tam hak talebinde bulunması durumunda buluşla ilgili haklar işverene geçmektedir. Fakat çalışana hem buluşu için makul bir bedel hem de teşvik ödülü olarak bir miktar ücret ödeme yükümlülüğü doğacaktır. Tam hak talebinde bulunmasının ardından işveren buluş için başvuru yapma yükümlülüğüne girecektir. Eğer çalışanın belirttiği sürede buluş için işveren başvuru yapmazsa buluş yine serbest buluş niteliği kazanacaktır. Ek olarak, başvuru süresi işletme menfaatlerinin gerektirdiği durumlarda ve çalışanın rıza gösterdiği durumlarda uzayabilir. Bunun yanında işveren kendisine bildirilen başvuruda buluşa ilişkin bilgileri gizli tutmak zorundadır, herhangi bir şekilde bilgileri açıklayamaz. İşveren kendisine yapılan bildirim için kısmi hak talebinde bulunması durumunda buluşun hakları çalışana ait olmakla birlikte işveren buluşu isterse sadece kendisi kullanabilecektir, yalnız kullanması durumunda çalışanın bir bedel talep etme hakkı saklıdır. İşveren dört ay içerisinde kendisine yapılan bildirime hiçbir şekilde cevap vermez ise buluş serbest buluş niteliği kazanır ki bu noktada buluşun hakları tamamen çalışana ait olur, işveren buluşu kendisi istese dahi kullanamaz.

Serbest Buluşlar

Serbest buluşlar baştan itibaren serbest buluş, sonradan serbest buluş olmak üzere iki türlüdür.  Bu kapsamda hizmet buluşu kapsamına girmeyen buluşlar serbest buluş olup, hizmet buluşuyken işverenin bildirimden itibaren dört ay içinde tam hak talebinde bulunmadığı veya sessiz kaldığı buluşlar serbest buluş niteliği kazanır.

Uyuşmazlıkların Çözümü

Çalışan buluşları ile ilgili ihtilaflar (çalışan – işveren, çalışan – çalışan) aralarındaki iş ilişkisi sona ermiş olsa dahi zorunlu tahkim yoluyla çözülmektedir.

T. Serkan BUDAK

Avukat

+90 553 023 07 27

info@budak-ip.com