Marka Hukukunda Tükenme ilkesi
- TSerkanBudak
- 28 Ağu 2024
- 6 dakikada okunur
Bir markanın ürünlerini ithat eden veya hizmet veren bir tacir, bazı durumlarda o ürünü bir bölge veya ülkede sadece kendisi satmak istemektedir. Dahası, bazen marka hakkı sahibi dahi ürünlerini sadece kendisi satmak istemekte, başka satıcılar arasında ürünlerinin alış ve satışının yapılmasını istememektedir. Bu istek, pazar payının veya ürünlerin kontrolü gibi çeşitli amaçların sonucu olabilmektedir. Peki bu durum mümkün mü? Yani bir marka sahibi veya ithal eden, satışı yapan üçüncü kişi bir markanın ürünlerini sadece kendisi satabilir mi?
marka hukukunda tükenme ilkesi
Şüphesiz, böyle bir isteğe yasa ve gelenekler olumlu bir cevap verseydi, haksız rekabet hükümleri ihlal edilmiş olacaktı. Çünkü, haksız rekabet hükümlerinin temel amaçlarından birisi de piyasada adil bir rekabetin sağlanarak ticari hayatın sürdürülmesidir. Marka hukuku açısından ise, henüz haksız rekabet hükümlerine başvurmadan, böyle bir durumun marka hukukundaki tükenme ilkesi sebebiyle mümkün olmadığını belirtmekte fayda bulunmaktadır. Çünkü marka sahibi bir ürünü bir kez sattıktan sonra o ürünün yasal yollarla piyasada dolaşımını engelleyemez. Tükenme ilkesi ulusal ve uluslararası tükenme olarak iki türlü olup, uluslararası tükenme, bir ürün dünyanın herhangi bir yerinde piyasaya sürülmesinden sonra, dünya genelinde tacirler arasında özgürce el değiştirebilecektir.
Ürünleri ithal eden kişi veya şirket, ürünlerin paralel ithalatını azaltmak için, ürünleri satan şirket ile bir ülkede geçerli olmak üzere tek satıcılık sözleşmesi (uygulamada tek distribütörlük sözleşmesi olarak geçiyor) imzalayarak, o ülkede yetkili tek satıcı olacaktır. Ancak bu sözleşme sadece taraflar arasında hüküm doğurur, paralel ithalat yapmak isteyen kişiler ara satıcılardan ürünleri hukuki yollardan temin ederek yine satış yapabilecektir. Tek satıcı fiyat avantajı ve hızlı teslimat gibi rekabetçi yaklaşımlarla paralel ithalat yapan kişi veya şirketlerin piyasadaki etkinliğini azaltabilir. Fakat bu türden sözleşmeler yapılırken ve uygulanırken ilgili ülkelerin haksız rekabet hükümlerine de dikkat etmenin yanında, marka hakkına tecavüz oluşturan eylemlerden de kaçınılmalıdır.
Türkiye'de uluslararası tükenme ilkesi geçerlidir.
Bu konuda daha detaylı bilgiler edinmek isterseniz, detaylar şu şekildedir;
BAŞLIKLAR
A. Tükenme ilkesi nedir?
B. Türkiye’de hangi tükenme ilkesi geçerlidir?
C. Tek distribütörlük sözleşmesi nedir?
C.1.Tek distribütörlük sözleşmesinin başlıca özellikleri şunlardır: D. Paralel ithalat nedir?
D.1. Paralel ithalatın başlıca özellikleri şunlardır:
E. Tek distribütör parallel ithalatı engelleyebilir mi ?
F. Türkiye'deki durum
marka hukukunda tükenme ilkesi
A. Tükenme ilkesi nedir;
Tükenme ilkesi (veya tüketim ilkesi), marka hukukunda bir malın veya hizmetin markası altında piyasaya sürülmesinden sonra marka sahibinin bu mala veya hizmete ilişkin bazı haklarının tükenmesi anlamına gelir. Bu ilke, özellikle marka sahibinin aynı ürünü bir kez sattıktan sonra o ürün üzerinde belirli haklarını kullanamamasını sağlar.
Tükenme ilkesi iki ana kategoriye ayrılır:
Ulusal Tükenme: Bir ürünün bir ülke sınırları içinde markası altında piyasaya sürülmesinden sonra, marka sahibinin o ülkede bu ürün üzerinde daha fazla kontrol hakkı olmaz. Örneğin, Türkiye’de satılan bir ürünün tekrar satılmasına marka sahibi müdahale edemez.
2. Uluslararası Tükenme: Bu durumda, marka sahibi ürününü herhangi bir ülkede piyasaya sürdüğünde, o ürün dünya genelinde özgürce tekrar satılabilir. Yani marka sahibi, ürünü başka ülkelerde tekrar satışa sunulurken kontrol hakkını kaybeder. Ancak, bu yaklaşım her ülke tarafından kabul edilmez ve farklı ülkeler farklı tükenme ilkeleri benimseyebilir.
Tükenme ilkesinin uygulanması, marka sahibinin ürünlerin daha sonraki ticaretine müdahale edememesini sağlar. Örneğin, bir marka sahibi, ürünü bir kez sattıktan sonra, o ürünün başka bir kişi tarafından tekrar satılmasını veya ithal edilmesini engelleyemez. Ancak, bu ilke genellikle orijinal ürünler için geçerlidir; yani ürünlerin değiştirilmesi veya bozulması durumunda tükenme ilkesine dayanarak tekrar satışa sunulamazlar.
B. Türkiye’de hangi tükenme ilkesi geçerlidir?
Türkiye’de uluslararası tükenme ilkesi geçerlidir. Bu ilkeye göre, bir ürünün marka sahibi tarafından ya da onun izniyle herhangi bir ülkede piyasaya sürülmesinden sonra, bu ürün üzerindeki marka hakkı tükenir. Dolayısıyla, bu ürün başka ülkelerden ithal edilip Türkiye’de satıldığında marka sahibi, bu satışları engelleyemez.
Uluslararası tükenme ilkesi, paralel ithalatı mümkün kılar. Bu da, Türkiye’deki piyasada, marka sahibinin izni olmaksızın, başka ülkelerden ithal edilen ürünlerin satılabileceği anlamına gelir. Yani, marka sahibi, bu ürünlerin Türkiye’ye ithal edilmesini veya satılmasını engelleyemez.
Bu durum, ticari serbestliği destekler ve tüketicilere daha geniş bir ürün yelpazesi sunar. Ancak, marka sahipleri açısından ise ürünlerin kontrolsüz bir şekilde farklı piyasalara yayılmasına yol açabilir. Bu nedenle, uluslararası tükenme ilkesi, marka hukuku açısından stratejik öneme sahiptir.
C. Tek distribütörlük sözleşmesi nedir?
Tek distribütörlük sözleşmesi, bir üretici veya tedarikçi ile bir distribütör (dağıtıcı) arasında yapılan, belirli bir bölgede veya belirli bir müşteri grubuna yönelik olarak, yalnızca tek bir distribütörün ürünlerin satışını yapmasına izin veren bir sözleşmedir. Bu tür sözleşmeler, distribütöre belirlenen bölge veya müşteri grubunda münhasıran satış yapma hakkı tanırken, üretici veya tedarikçinin aynı bölge veya grupta başka bir distribütörle çalışmasını engeller.
C.1.Tek distribütörlük sözleşmesinin başlıca özellikleri şunlardır:
Münhasırlık: Sözleşme, distribütöre belirli bir bölge veya müşteri grubunda tek başına satış yapma hakkı tanır. Bu, diğer distribütörlerin aynı bölgede veya müşteri grubunda çalışamayacağı anlamına gelir.
Bölgesel Kapsam: Sözleşme genellikle belirli bir coğrafi bölgeyi kapsar. Örneğin, distribütöre Türkiye genelinde tek yetkili distribütörlük verilebilir.
Süre: Tek distribütörlük sözleşmeleri genellikle belirli bir süreyi kapsar ve taraflar arasında anlaşmaya bağlı olarak bu süre uzatılabilir.
Yükümlülükler: Distribütör, sözleşmede belirtilen şartlara uygun olarak belirli satış hedeflerine ulaşmak, ürünlerin belirli bir şekilde tanıtımını yapmak ve belirli hizmetleri sağlamakla yükümlü olabilir. Üretici veya tedarikçi ise, distribütöre yeterli ürün temin etmekle yükümlüdür.
Haklar ve Kısıtlamalar: Sözleşme, distribütörün ürünleri belirlenen bölge dışında satmasını engelleyebilir ve distribütörün ürünlerin fiyatlandırması veya pazarlama stratejileri konusunda belirli kurallara uymasını gerektirebilir.
Fesih Şartları: Sözleşme, taraflardan birinin belirli koşulları ihlal etmesi durumunda feshedilebilir. Ayrıca, sözleşme süresinin sonunda taraflardan biri sözleşmeyi yenilemek istemezse, sözleşme sona erebilir.
Tek distribütörlük sözleşmeleri, distribütörler için önemli bir ticari avantaj sağlayabilirken, üreticiler için de ürünlerinin belirli bir bölgedeki satışlarını kontrol altında tutmalarını sağlar. Ancak, bu tür sözleşmelerin dikkatli bir şekilde hazırlanması ve tarafların haklarının ve yükümlülüklerinin açıkça belirtilmesi gerekmektedir.
D. Paralel ithalat nedir?
Paralel ithalat, bir ürünün marka sahibinin izni olmaksızın başka bir ülkeye ithal edilip satışa sunulmasıdır. Bu ürünler, genellikle orijinal ürünler olup, marka sahibinin ya da yetkili distribütörün onayı dışında, bir ülke pazarında satışa sunulmuş olan ürünlerin, başka bir ülkedeki piyasalara ithal edilmesiyle piyasaya sürülür. Paralel ithalat, genellikle marka sahibinin ürünleri farklı ülkelerde farklı fiyatlarla satması sonucu ortaya çıkar.
D.1.Paralel ithalatın başlıca özellikleri şunlardır:
Orijinal Ürünler: Paralel ithalat kapsamında ithal edilen ürünler, sahte veya taklit ürünler değil, orijinal ürünlerdir. Ancak bu ürünler, marka sahibinin ya da yetkili distribütörün bilgisi ve onayı olmadan ithal edilmiştir.
Tükenme İlkesi: Paralel ithalat, marka hukukundaki tükenme ilkesiyle yakından ilişkilidir. Türkiye’de uluslararası tükenme ilkesi geçerli olduğu için, bir ürün başka bir ülkede marka sahibinin izniyle piyasaya sürüldükten sonra, bu ürünün Türkiye’ye ithalatı ve satışı marka sahibinin izni olmadan yapılabilir.
Fiyat Farklılıkları: Paralel ithalat, genellikle ürünlerin farklı ülkelerdeki fiyat farklılıklarından yararlanarak gerçekleştirilir. Örneğin, bir ürünün bir ülkede daha ucuz olması durumunda, bu ürünü o ülkeden satın alıp daha pahalı satıldığı bir ülkeye ithal etmek mümkündür.
Marka Sahibi Kontrolü: Paralel ithalat, marka sahibinin dağıtım ağını kontrol etme ve belirli bölgelerdeki fiyatlandırma stratejilerini yönetme kabiliyetini sınırlayabilir. Bu durum, markanın pazar stratejileri açısından zorluklar yaratabilir.
Tüketici Yararları: Paralel ithalat, tüketicilere daha geniş bir ürün yelpazesi sunabilir ve rekabeti artırarak fiyatların düşmesine katkı sağlayabilir. Ancak, paralel ithalat yoluyla gelen ürünler, yerel distribütörler tarafından sağlanan garanti ve destek hizmetlerinden yararlanamayabilir.
Özetle, paralel ithalat, marka sahipleri için zorluklar yaratabilse de, tükenme ilkesi çerçevesinde yasal bir uygulamadır ve tüketicilere daha fazla seçenek sunma potansiyeli taşır.
E. Tek distribütör paralel ithalatı engelleyebilir mi ?
Tek distribütörlük sözleşmesi genellikle belirli bir bölge veya ülke içinde yalnızca tek bir distribütörün ürünleri satma hakkına sahip olduğunu düzenler. Ancak, paralel ithalatı engelleme konusunda tek distribütörün yetkileri sınırlıdır. Paralel ithalat, tükenme ilkesi kapsamında yasal olarak korunduğu için, bir ürünün başka bir ülkede marka sahibinin izniyle piyasaya sürülmesinden sonra, bu ürünün Türkiye gibi başka bir ülkede satılmasına genellikle engel olunamaz.
F. Türkiye’deki Durum:
Türkiye’de uluslararası tükenme ilkesi geçerlidir, yani bir ürün yurt dışında marka sahibinin onayıyla piyasaya sürüldüğünde, bu ürünün Türkiye’ye ithal edilip satılmasına marka sahibi veya tek distribütör müdahale edemez. Bu durum, tek distribütörlük sözleşmesiyle de değiştirilemez.
Ancak, tek distribütörlük sözleşmesinde paralel ithalatı engelleme amacıyla bazı hükümler bulunabilir. Örneğin:
Sözleşme Şartları: Tek distribütör, paralel ithalatı sınırlandırmak için sözleşmede bazı şartlar talep edebilir. Ancak bu şartlar, genellikle sadece üretici ile distribütör arasında geçerli olur ve üçüncü şahısların (paralel ithalatçılar) haklarını sınırlamaz.
Uygulama Zorlukları: Paralel ithalatı tamamen engellemek zor olduğundan, tek distribütör bu konuda hukuki bir işlem başlatabilir, ancak uluslararası tükenme ilkesinin geçerli olduğu ülkelerde bu davalar genellikle paralel ithalatçıların lehine sonuçlanır.
Kalite Kontrolü: Tek distribütör, ürünlerin kalitesine ilişkin endişeler veya orijinal olmadıkları yönünde kanıtlar bulursa, bu durumda paralel ithalatla gelen ürünlerin satışını engellemek için yasal yollara başvurabilir. Ancak bu, doğrudan paralel ithalatı engellemekten ziyade ürün güvenliği ve tüketici hakları ile ilgilidir.
Özetle, tek distribütörlük sözleşmesi, paralel ithalatı engellemek konusunda sınırlı etkiye sahiptir. Türkiye’de geçerli olan uluslararası tükenme ilkesi nedeniyle, tek distribütörlerin paralel ithalatı tamamen engellemesi genellikle mümkün değildir.
T. Serkan BUDAK
Avukat ve Marka Vekili
+90 553 023 07 27
Marka Hukukunda Tükenme İlkesi, ulusal tükenme, uluslararası tükenme
Comments