Patentlenebilirlik Şartları

Sınai Mülkiyet Kanunu'nun 82. ve 83. maddesi bir buluşun patentlenebilirlik şartları hakkında temel hükümler içermektedir. Bu hükümlere göre, bir buluşun patentlenebilir olması için yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması gerekmektedir.

Yukarıda belirtilen temel şartlar olmakla birlikte bir başvurunun patentlenebilmesi için SMK madde 82/2 kapsamında kanunun sınırladığı konu veya faaliyetlerle ilgili olmaması ve madde 82/3 kapsamında patent verilmeyecek buluşlardan olmaması gerekmektedir. Sınai Mülkiyet Kanunu bazı konu ve faaliyet alanlarını çeşitli sebeplerle patentlenebilirliğin dışında bırakmıştır. Kamu düzeni ve genel ahlakın korunması amacı nedeniyle ise bazı patent başvurularına buluş basamağı içerse dahi patent verilmeyeceğini belirtmiştir.

Bu yazıda temel olarak patentlenebilirliğin şartlarına odaklanılmakta, istisnalar ve patent verilemeyecek buluşlardan kısaca bahsedilmektedir.

BAŞLIKLAR

I. PATENTLENEBİLİRLİK ŞARTLARI

a.Yenilik

b.Buluş basamağı

c. Sanayiye uygulanabilirlik

II. PATENTLENEBİRLİĞİN İSTİSNASINI TEŞKİL EDEN KONU VE FAALİYET ALANLARI

III. PATENT VERİLEMEYECEK BULUŞLAR

IV. ÖZET

I. Patentlenebilirlik Şartları

Bir buluşun patentlenebilir olması için yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması gerekmektedir. (Sınai Mülkiyet Kanunu Madde 82/1; Teknolojinin her alanındaki buluşlara yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması şartıyla patent verilir. )

a. Yenilik

“Yenilik” kelime anlamı olarak, “daha önce var olmayan, ilk kez ortaya konan veya yapılan şey” anlamına gelir. Patent hukukunda ise “yenilik,” bir buluşun dünya çapında daha önce herhangi bir yerde, herhangi bir şekilde kamuya sunulmamış veya kullanılmamış olmasını ifade eder. Bu kavram, bir buluşun patentlenebilir olabilmesi için temel gerekliliklerden biridir.

Yenilik, bir patent başvurusunda şekli eksikliklerin tamamlanmasının ardından araştırma raporunda ilk incelenen kriterdir. Yeni olmayan bir başvuruda buluş basamağı incelemesi gerek görülmemektedir. Çünkü bir buluş yeni değilse, buluş basamağı bulunmamaktadır. Sınai Mülkiyet Kanunu 83. maddesinin 1-2. fıkraları arasında bir başvuruda aranacak yenilik kriterlerinin neler olduğunu açıkça belirtmiştir. Buna göre; "Yenilik, buluş basamağı ve sanayiye uygulanabilir olma (1) Tekniğin bilinen durumuna dâhil olmayan buluşun yeni olduğu kabul edilir. (2) Tekniğin bilinen durumu, başvuru tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde, yazılı veya sözlü tanıtım yoluyla ortaya konulmuş veya kullanım ya da başka herhangi bir biçimde açıklanmış olan toplumca erişilebilir her şeyi kapsar."

İlgili maddenin lafzında da açıklanacağı üzere yenilik kriteri incelenirken "mutlak yenilik ilkesi" benimsenmiştir. Buna göre; patent başvurusuna konu buluş dünyanın herhangi bir yerinde yayınlanmamış ve kullanılmamış olması gerekmektedir. Yenilik kriteri incelenirken "önceki teknik bilgi" çerçevesinde inceleme yapılacaktır. Buna göre yeni olduğu belirtilen buluş önceki teknik bilgi içerisinde bulunuyor, zaten biliniyor ve kullanıyorsa yeni değildir. Örneğin; birisi elektrikli arabalarda kullanılan bir batarya modeli geliştiriyor ve bu batarya modeli önceki teknik bilgiden yani önceki bataryalardan farklı bir mimariye sahip ve bataryalarda menzil, dayanıklılık gibi sorunlara önemli çözümler getiriyorsa bu buluş yenidir denilebilir.

b. Buluş Basamağı

Yenilik incelemesinden sonra yapılacak inceleme buluş basamağı incelemesidir. Buluş basamağı kavramı SMK madde 83/4'te açıklanmıştır; "Tekniğin bilinen durumu dikkate alındığında, ilgili olduğu teknik alandaki uzmana göre aşikâr olmayan buluşun, buluş basamağı içerdiği kabul edilir."

Bir buluşta, buluş basamağı bulunduğunu belirtebilmek için bu buluşta bir "inventive step" olarak da bahsedilen buluş basamağı bulunmalıdır. Buna göre; buluş ilgili teknik uzmana göre aşikar olmamalıdır, yani ilgili teknik uzman ilgili literatürü, yani önceki teknik bilgiyi incelediğinde başvuru konusu edilen buluşa kolaylıkla ulaşabilirdi, denilmesi durumunda, buluş aşikardır "obvious". Yani buluş basamağı bulunmamaktadır.

Buluşsal adımın incelenmesinde başvurulacak yöntem hakkında ülkemizde genel bir görüş birliği bulunmamaktadır. Ancak, Avrupa'da uygulanan "problem-çözüm" yönteminin ülkemizde de uygulandığını belirtebiliriz. Aynı zamanda bu yöntem İngiltere de son zamanlarda uygulanan bir yöntem haline gelmiştir. Bu yöntem 3 adımdan oluşmaktadır *1*2;

1. En Yakın Teknik Belirlenmesi: Buluşla en çok ortak özelliğe sahip ve benzer amaca yönelik olan mevcut teknik doküman seçilir.

2. Objektif Teknik Problemin Tanımlanması: Buluş ile en yakın teknik arasındaki farklılıklar belirlenir ve bu farklılıkların çözmeyi amaçladığı teknik problem nesnel olarak tanımlanır.

3. Çözümün Aşikârlık Açısından Değerlendirilmesi: Belirlenen teknik problem karşısında, ilgili alandaki uzman bir kişinin, mevcut teknik bilgiler ışığında buluşa kolayca ulaşıp ulaşamayacağı değerlendirilir.

Buluş basamağı incelemesi yapılırken "ilgili olduğu teknik alandaki uzman"ın kim olduğunun nasıl belirleneceği, tartışma konusu olabilmektedir. Çolak (2022) bu uzman kişiyi;"buluşçu olmayan ancak bilgili ve yetenekli bir teknisyen" olarak tanımlamaktadır. Aynı zamanda biyoteknoloji gibi karmaşık teknik alanlar söz konusu olduğunda bu uzman kişinin bir ekip veya uzmanlar kurulundan oluşabileceğini de belirtmektedir. Yine ek olarak, karmaşık teknik alanlar söz konusu olduğunda uzman kişinin bilgi düzeyinin "doktora derecesine sahip bir uygulamacı ve araştırmacı" olabileceğini de belirtmektedir. *3

c. Sanayiye Uygulanabilirlik

Buluşun sanayiye uygulanabilir olması, yani tarım, ticaret veya sanayi gibi alanlarda fiilen üretilebilir veya kullanılabilir olması anlamına gelir. SMK, patentlenebilir bir buluşun sanayide bir karşılık bulabilmesini şart koşar. Sanayi ifadesi ile içerisinde madencilik, tarım, üretim arıtma, tıbbi, hukuki alandaki hizmetler, bilgisayar programları ve teknolojik araştırmalar gibi alanları kapsar. *4

Sanayiye uygulanabilir olmayan durumlara örnek olarak genel olarak estetik yaratımlar, doğa olayları, ilkel kavramlar, imkansız teknolojiler, yetersiz tanımlamalar örnek verilebilir. Bir buluşun yukarıda belirtilen sanayi alanlarında pratik ve üretilebilir bir buluş olmaması ifade edilmektedir. Örneğin; zaman yolculuğu yapan bir cihaz, bulduğumuzu düşünelim böyle bir buluşun sanayiye uygulanabilir olması için bilimsel teorilerle açıklanması ve somut olarak uygulanabilir olması gerekmektedir.

II. Patentlenebilirliğin İstisnasını Teşkil Eden Faaliyet Alanları

Bu istisnalar SMK Madde 82/2'de belirtilmiştir. Buna göre;

"Aşağıda belirtilenler buluş niteliğinde sayılmaz. Patent başvurusu veya patentin aşağıda belirtilen konu veya faaliyetlerle ilgili olması hâlinde, sadece bu konu veya faaliyetlerin kendisi patentlenebilirliğin dışında kalır:

a) Keşifler, bilimsel teoriler ve matematiksel yöntemler.

b) Zihni faaliyetler, iş faaliyetleri veya oyunlara ilişkin plan, kural ve yöntemler.

c) Bilgisayar programları.

ç) Estetik niteliği bulunan mahsuller, edebiyat ve sanat eserleri ile bilim eserleri.

d) Bilginin sunumu."

İlgili maddenin vurgulanması gereken özelliği, maddede sayılanların "sadece kendisi"nin patentlenebilirliğinin dışında kaldığını belirtmesidir. Ancak maddede sayılanlar, eğer teknik karakter içerecek şekilde bir problemin çözümünü sağlar ise teknik bir cihaz veya yöntemle ilgili hale gelirse bu noktada patentlenebilirler. *5 Bir bilgisayar yazılımı patentlenemez. Ancak bu yazılım, belirli bir teknik problemin çözümüne yönelikse ve bir cihazla uyumlu çalışacak şekilde kullanılırsa patentlenebilir. Örneğin, “Metin dosyalarını sıkıştıran bir yazılım.” Bu haliyle patentlenemez. Ancak yazılımın, belirli bir cihaz üzerinde dosya transfer hızını artırmak için optimize edilmesi halinde patentlenmesi mümkündür.

Başka bir örnekte; yeni keşfedilen bir bakteri, yeni keşfedilen bir matematik formülü veya fizik formülünün sadece kendisi patentlenemez.

III. Patentlenemeyecek Buluşlar

Sınai Mülkiyet Kanunu'nun 82. maddesinin 3. fıkrası ise patentlenemeyecek buluşları ifade etmektedir. Bu fıkrada sayılanlar diğer patentlenebilirlik şartlarına sahip olsalar dahi patentlenemezler. Yani bu buluşlara patent verilmeyecektir. Bu fıkra ile temel amaç kamu düzeni, genel ahlak, insan onuru gibi unsurların korunmasıdır. Örneğin; buluş temassız kredi kartı kullanılmasıyla kredi kartına yaklaştırıldığında kart numarası, son kullanma tarihi ve güvenlik gibi verileri alarak bir veritabanında kaydeden cihaz ile olduğunu düşünelim, böyle bir buluş güvenlik açısından sorunlu olduğundan kamu düzeni ve ahlaka aykırı görülecektir. Başka bir örnekte; buluşun arabaların hız sınırı olan bölgelerde radar uygulamasından kaçınmasını sağlayan bir aparat ile ilgili olduğunu düşünelim, yine bu başvuru da kamu düzenine aykırı görülüp, buluşa patent verilmeyecektir. İlgili fıkrada sayılanlar tam olarak şu şekildedir;

"(3) Aşağıda belirtilen buluşlara patent verilmez:

a) Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar.

b) Mikrobiyolojik işlemler veya bu işlemler sonucu elde edilen ürünler hariç olmak üzere, bitki çeşitleri veya hayvan ırkları ile bitki veya hayvan üretimine yönelik esas olarak biyolojik işlemler.

c) İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak teşhis yöntemleri ile cerrahi yöntemler dâhil tüm tedavi yöntemleri.

ç) Oluşumunun ve gelişiminin çeşitli aşamalarında insan bedeni ve bir gen dizisi veya kısmi gen dizisi de dâhil olmak üzere insan bedeninin öğelerinden birinin sadece keşfi.

d) İnsan klonlama işlemleri, insan eşey hattının genetik kimliğini değiştirme işlemleri, insan embriyosunun sınai ya da ticari amaçlarla kullanılması, insan ya da hayvanlara önemli bir tıbbi fayda sağlamaksızın hayvanlara acı çektirebilecek genetik kimlik değiştirme işlemleri ve bu işlemler sonucu elde edilen hayvanlar."

ÖZET

Hukukumuzda temel olarak patentlenebilirlik şartları; buluşun yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması şeklinde ifade edilmektedir. Yalnız, patentlenebilirliğin istisnaları olan durumlar olup aynı zamanda ilgili kanunda patent verilemecek buluşlar da sayılmıştır. Patentlenebiirliğin istisnaları ve patentlenemeyecek buluşlar arasındaki farkı ortaya koyan temel özellik şu şekildedir; SMK madde 82/2'de patentlenebilirliğin istisnaları olarak belirtilen buluşların sadece kendisi patentlenemez, ancak teknik bir cihaz veya yöntem ile ilgili hale getirildiği durumda patentlenebilmesi söz konusu olabilir. SMK madde 82/3'de sayılanlar ise patentlenebilirliğin tüm şartlarını sağlasa dahi, yani bir buluş yeni, buluş basamağı içeren ve sanayiye uygulanabilir olsa dahi, patent korumasından faydalanamaz.

KAYNAKLAR

European Patent Office, “Guidelines for Examination: G-VII, 5 - Problem-solution approach”, https://www.epo.org/en/legal/guidelines-epc/2024/g_vii_5.html, 13 Kasım 2024.

European Patent Office, “Decision of the Technical Board of Appeal T 26/81”, https://www.epo.org/law-practice/legal-texts/html/caselaw/2022/e/clr_i_d_2.htm, 13 Kasım 2024.

Çolak, Uğur, 2022, Türk Patent Hukuku, Adalet, 1. Baskı, Ankara, s.311, 312
Güneş, İlhami, 2019, Patent ve Faydalı Model Hukuku, Seçkin, 2. Baskı, Ankara, s.33
Güneş, İlhami, 2019, Patent ve Faydalı Model Hukuku, Seçkin, 2. Baskı, Ankara, s.48

#Patentlenebilirlik #SanayiyeUygulanabilirlik #TeknikKarakter #BuluşBasamağı #TekniğinBilinenDurumu #PatentlenemeyenKonular #Keşifler #BilimselTeoriler #MatematikselYöntemler #İşYöntemleri #BilgisayarProgramları #EstetikTasarımlar #BilgininSunumu #ProblemÇözümYaklaşımı #EPOYönergeleri #SMK #PCT #EPC #Yenilik #TasarımHukuku #BuluşÖrnekleri #GPSTeknolojisi #AlgoritmaTabanlıYöntemler #SoyutFikirler #PratikUygulamalar #PatentEligibility