Sınai Haklarda Rüçhan Hakkı: Türleri, Süreleri, Kullanılması

Image by rawpixel.com on Freepik

1. Giriş

1.1.      Rüçhan Hakkı Nedir?

1.2.      Rüçhan Hakkının Önemi ve Temel İşlevi

2. Sergi Rüçhanı ve Başvuru Rüçhanı

2.1. Sergi Rüçhanı

2.2. Başvuru Rüçhanı

        2.3. Karşılaştırma

3. Rüçhan Hakkının Ana Türleri

       3.1. Patent Rüçhan Hakkı

        3.2. Marka Rüçhan Hakkı

        3.3. Tasarım Rüçhan Hakkı

 4. Sınai Mülkiyet Kanunu’na göre Rüçhan Hakkının Kullanılması

1.     GİRİŞ (Sınai Haklarda Rüçhan Hakkı)

Kural olarak sınai haklarda( marka, patent, tasarım, faydalı model) koruma ulusal düzeydedir. Örneğin; tek bir başvuru ile tüm dünyada geçerli bir patent belgesine sahip olmak mümkün değildir. Dolayısıyla, sınai haklar korunmak istendiğinde istenilen her ülkede ilgili ofise başvuru yapılarak, sınai hak tescil ettirilmelidir. Tabi ki bu süreç belirli bir zaman ve masraf gerektirmektedir. Tek başvuru ile birden fazla ülkede bir sınai hakların tescil edilebilmesi için çeşitli bölgesel ve uluslararası anlaşmalar imzalanmıştır. Örneğin; Avrupa Birliği Markası ( EUTM ), Avrupa birliği ülkelerinin tamamında tescilli bir markayı ifade eder ve  Avrupa Birliği Fikri Mülkiyet Ofisi’ne (EUIPO) tek bir başvuru yapılarak tescil gerçekleştirilebilmektedir.

Her ne kadar bölgesel ve uluslararası anlaşmalar ile birden fazla ülkede sınai hak tescil etmek kolaylaşmış olsa da süreçler hala oldukça uzun olabilmektedir. Doğal olarak, hak sahibi bir ülkede tescil ettiği sınai hakkını başka bir ülkede de tescil etmek istediğinde hedef ülkede aynı, benzer başvurular nedeniyle başvurusu reddedilebilecektir. İşte bunun önüne geçmek için sınai hak sahibine bir rüçhan hakkı tanınmıştır. Bu yazıda detaylı olarak bu kavramı inceleyeceğiz;

1.1. RÜÇHAN HAKKI NEDİR?

Rüçhan hakkı, sınai mülkiyet hakları kapsamında önemli bir kavramdır. Bir kişi veya kurum, bir ülkede patent, marka veya tasarım gibi sınai mülkiyet hakları için başvurduğunda, bu başvurunun yapıldığı tarihten itibaren belirli bir süre için diğer üye ülkelerde de başvuru yapma hakkı elde eder. Bu süre içinde yapılacak başvurular, ilk yapılan başvuru tarihi baz alınarak değerlendirilir.

1.2.RÜÇHAN HAKKININ ÖNEMİ VE TEMEL İŞLEVİ

Rüçhan hakkı, uluslararası düzeyde sınai mülkiyet korumasının etkin bir şekilde sağlanmasında hayati bir rol oynar. İşte bu hakkın önemi ve temel işlevleri:

a. Küresel Koruma İmkanı

Rüçhan hakkı, yenilikçilere ve şirketlere, bir ülkede yapılan sınai mülkiyet başvurusunun tarihinden itibaren belirli bir süre içinde diğer ülkelerde de başvuru yapma şansı tanır. Bu, onların buluşlarını, markalarını veya tasarımlarını küresel çapta koruyabilmeleri için büyük bir avantaj sağlar.

b. Zaman Kazandırma

Bu hak, başvuru sahiplerine uluslararası başvurular için daha fazla zaman kazandırır. Örneğin, bir buluş için ilk olarak yapılan yerel başvurudan sonra 12 aya kadar süre içinde diğer ülkelerde de başvuruda bulunulabilir. Bu süre zarfında başvuru sahipleri, başka pazarlara giriş stratejilerini değerlendirme, finansal kaynaklarını organize etme ve gereken yerel düzenlemeler hakkında bilgi edinme fırsatı bulurlar.

c. Yeniliğin Korunması

Rüçhan hakkı, başvuru tarihi itibarıyla dünya çapında yeniliğin korunmasını sağlar. Bu, başvuru sahibinin başvuru yaptığı tarihteki yenilik durumunu korur ve bu süre zarfında başka bir tarafın aynı buluşu patentlemesini önler.

d. Maliyet Etkinliği

Birden fazla ülkede sınai mülkiyet koruması elde etmek maliyetli olabilir. Rüçhan hakkı sayesinde, başvuru sahipleri yerel başvurunun potansiyelini değerlendirip, hangi ülkelerde başvuru yapmalarının en uygun olacağına karar verebilir. Bu, gereksiz başvuru maliyetlerinden kaçınmalarını sağlar.

e. Stratejik Planlama

Şirketler ve bireyler, global pazarda rekabet edebilmek için stratejik bir şekilde hareket etmelidir. Rüçhan hakkı, uluslararası pazarlarda yer almayı düşünen şirketlere, faaliyet göstermek istedikleri ülkelerdeki sınai mülkiyet haklarını zamanında ve etkili bir şekilde planlama imkanı tanır.

2.     SERGİ RÜÇHANI VE BAŞVURU RÜÇHANI ( Sınai Haklard Rüçhan Hakkı )

Sergi Rüçhanı ve Başvuru Rüçhanı, sınai mülkiyet haklarında önemli iki farklı tür rüçhan hakkıdır. Her ikisi de fikri mülkiyetin korunmasında belirli avantajlar sağlar, ancak kullanım amaçları ve sağladıkları koruma açısından farklılıklar gösterir.

2. 1. Sergi Rüçhanı (Exhibition Priority)

Sergi rüçhanı, bir ürün veya buluşun halka açık bir sergide ilk kez sergilenmesinden sonra, belirli bir süre içinde yapılan sınai mülkiyet başvurularında, sergi tarihini baz alarak koruma sağlar. Bu süre genellikle serginin yapıldığı tarihten itibaren altı ay süreyle geçerlidir. Sergi rüçhanı sayesinde, sergiye katılanlar, sergi sırasında yaptıkları yenilikleri gösterdikten sonra bile belirli bir süre koruma altına alma şansına sahip olurlar. Bu, özellikle yenilikçiler ve tasarımcılar için önemlidir çünkü sergilerdeki açıklamalar nedeniyle yeniliklerin kamu malı haline gelme riskini azaltır.

2.2. Başvuru Rüçhanı (Filing Priority)

Başvuru rüçhanı, ilk yapılan sınai mülkiyet başvurusunun tarihinden itibaren, belirli bir süre içinde diğer ülkelerde yapılan başvuruların da bu ilk başvuru tarihini esas almasını sağlar. Patentlerde bu süre genellikle 12 ay, marka ve tasarımlarda ise 6 aydır. Bu hak, uluslararası pazarlara açılmak isteyen yenilikçilere, global ölçekte koruma sağlama fırsatı verir ve başvuru süreçlerini koordine etmelerine olanak tanır.

2.3. Karşılaştırma

• Amaç: Sergi rüçhanı, bir sergide yapılan açıklamalardan sonra gelen koruma ihtiyacını karşılar. Başvuru rüçhanı ise, farklı ülkelerdeki başvurular arasında zamanlamayı koordine etmek ve küresel koruma sağlamak amacıyla kullanılır.
  

• Süre: Sergi rüçhanında koruma süresi genellikle 6 aydır. Başvuru rüçhanında ise bu süre, patentler için 12 ay, marka ve tasarımlar için 6 aydır.
  

• Kullanım: Sergi rüçhanı, özellikle sergilerdeki ürünler için geçerliyken, başvuru rüçhanı her türlü sınai mülkiyet başvurusu için geçerlidir.
  

• Kapsam: Sergi rüçhanı daha çok lokal veya bölgesel düzeyde koruma sağlarken, başvuru rüçhanı küresel düzeyde geniş bir koruma imkanı sunar.

Bu iki rüçhan türü, fikri mülkiyet sahiplerine, eserlerini etkin bir şekilde korumaları ve stratejik şekilde planlama yapmaları için önemli araçlar sunar.

3.        RÜÇHAN HAKKININ ANA TÜRLERİ

Rüçhan hakkı, çeşitli sınai mülkiyet hakları için geçerli olup, her bir tür için bazı özellikler taşır. İşte sınai mülkiyet hakları bağlamında rüçhan hakkının ana türleri:

3.1. Patent Rüçhan Hakkı ( Sınai Haklarda Rüçhan Hakkı )

Patent başvurularında, bir buluşun ilk başvurusu yapıldıktan sonra, başvuru sahibi uluslararası düzeyde başka ülkelerde de patent başvurusu yapabilir. Paris Sözleşmesi’ne göre, buluş sahibi ilk başvurunun yapıldığı tarihten itibaren 12 ay içinde diğer üye ülkelerde başvuruda bulunabilir.

Faydalı modeller için de rüçhan hakkı ülkemizde 12 aydır. Faydalı model koruması her ülkede sağlanmamaktadır.

Patentler ve faydalı modeller için rüçhan hakkına ilişkin ilgili maddeler Sınai Mülkiyet Kanunu Madde 93’te bulunmaktadır;

“Rüçhan hakkı ve etkisi

MADDE 93

(1) Türkiye de dâhil olmak üzere Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf herhangi bir devlette patent veya faydalı model için usulüne uygun bir başvuruda bulunmuş herhangi bir kişi veya halefi, aynı buluş için Türkiye’de başvuru yapmak amacıyla, ilk başvurunun yapıldığı tarihten itibaren on iki aylık süre içinde, rüçhan hakkından yararlanır.

(2) Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf herhangi bir devletin ulusal mevzuatına göre veya yine bu devletlerin oluşturduğu ikili veya çok taraflı anlaşmalara ya da bu Kanuna göre, usulüne uygun yapılmış ulusal başvuruya eşdeğer her başvurunun rüçhan hakkı doğuracağı kabul edilir.

(3) Usulüne uygun yapılmış ulusal başvuru, başvurunun yapıldığı tarihi, başvurunun sonucu ne olursa olsun, başvuru tarihi olarak almaya yeterli bir başvurudur.

(4) Aynı devlete yapılmış olan ve önceki ilk başvuru ile aynı konudaki sonraki bir başvuru sonraki başvurunun yapıldığı tarihte, önceki başvurunun kamunun incelemesine açılmadan ve geride herhangi bir hak bırakmadan geri çekilmesi, geri çekilmiş sayılması veya reddedilmesi ve bir rüçhan hakkı talebine temel oluşturmaması şartıyla rüçhanın belirlenmesinde ilk başvuru olarak kabul edilir. Bu durumda önceki başvuru rüçhan hakkı talebi için dayanak oluşturmaz.

(5) İlk başvuru, Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf olmayan bir devletin sınai mülkiyet makamına yapılmışsa bu makamın, Paris Sözleşmesinde belirtilenlerle eşdeğer etkiler ve şartlar altında, Türkiye’ye yapılan bir ilk başvurunun rüçhan hakkı doğurduğunu kabul etmesi durumunda, karşılıklılık ilkesi uyarınca bu başvuru hakkında birinci ila dördüncü fıkra hükümleri uygulanır.

(6) Türkiye’de açılan ulusal veya uluslararası sergiler ile Paris Sözleşmesine taraf ülkelerde açılan resmî veya resmî olarak tanınan uluslararası sergilerde, patent veya faydalı model konusunu kapsayan ürününü teşhir eden gerçek veya tüzel kişiler, sergideki teşhir tarihinden itibaren on iki ay içinde Türkiye’de patent veya faydalı model almak için başvuru yapma konusunda rüçhan hakkından yararlanır.

(7) Rüçhan tarihi, 83 üncü maddenin ikinci ve üçüncü fıkraları ile 109 uncu maddenin üçüncü fıkrasının uygulanmasında başvuru tarihi etkisine sahip olur.”

3. 2. Marka Rüçhan Hakkı

Bir marka için yapılan ilk başvuru üzerine, başvuru sahibi ilk başvurunun yapıldığı tarihinden itibaren 6 ay süreyle Paris Sözleşmesi’ne taraf ülkelerde marka başvurusunda bulunabilir. Bu, markanın farklı ülkelerde tutarlı bir şekilde korunmasını sağlar.

Sınai Mülkiyet Kanunu Madde 12’de bu süreler belirtilmiştir;

“Rüçhan hakkı ve etkisi

MADDE 12

(1) Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf devletlerden birinin uyruğunda olan ya da bu devletlerden birinin uyruğunda olmamakla birlikte bunlardan birinde yerleşim yeri veya işler durumda ticari müessesesi bulunan gerçek ya da tüzel kişiler veya bunların halefleri, bu devletlerin herhangi birinde yetkili mercilere markanın tescili için usulüne uygun olarak yaptıkları başvuru tarihinden itibaren altı aylık süre içinde, Paris Sözleşmesi hükümleri kapsamında aynı marka ve aynı mal veya hizmetler için Türkiye’de başvuru yapma konusunda rüçhan hakkından yararlanır. Bu süre içinde kullanılmayan rüçhan hakları düşer. Rüçhan hakkından yararlanılabilmesi için ilk başvuru yapılan devletin yetkili makamından rüçhan hakkı belgesi alınması şarttır.

(2) Birinci fıkrada belirtilen gerçek veya tüzel kişiler ya da bunların halefleri, Paris Sözleşmesi ve Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf olmayan herhangi bir devlette yaptıkları usulüne uygun marka başvurusuna dayanarak birinci fıkrada belirtilen esaslar çerçevesinde rüçhan hakkından yararlanır.

(3) Başvuruya konu markanın kullanılacağı mal veya hizmetleri Türkiye’de açılan ulusal ya da uluslararası sergilerde ya da Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf devletlerde açılan resmî ya da resmî olarak tanınan uluslararası sergilerde markayla birlikte teşhir eden ve markanın tasdikli örneğini ibraz eden 3 üncü maddede belirtilen gerçek veya tüzel kişiler, teşhir tarihinden itibaren altı ay içinde Türkiye’de aynı markanın tescili için başvuru yapma konusunda rüçhan hakkından yararlanır.

(4) Başvuruda belirtilen markanın kullanılacağı mal veya hizmetler, sergide görünür şekilde, resmî açılış tarihinden önce markayla birlikte teşhir edilmişse rüçhan hakkı süresi, malların sergiye konulduğu veya hizmetin teşhir edildiği tarihten itibaren başlar.

(5) Herhangi bir sergide teşhir edilmiş mal veya hizmetler bakımından birden çok başvuru yapılmışsa, bu mal veya hizmetleri ilk teşhir eden kişi, aynı zamanda teşhir edilmesi hâlinde ise ilk başvuruda bulunan kişi rüçhan hakkından yararlanır.

(6) Rüçhan hakkına dayanılarak başvuru yapıldığı takdirde, rüçhan hakkının doğduğu tarihten sonra üçüncü kişiler tarafından yapılan ve rüçhan hakkına konu olan marka ile aynı veya ayırt edilemeyecek kadar benzer olan ve aynı veya aynı türdeki mal veya hizmetleri kapsayan başvurular reddedilir.”

3. 3. Tasarım Rüçhan Hakkı

Tasarımlar için de benzer bir rüçhan hakkı uygulanır. Tasarımcı, bir tasarımı ilk olarak kaydettirdikten sonra, 6 ay içinde diğer ülkelerde de kayıt başvurusunda bulunabilir. Bu süre içinde yapılan başvurular, ilk başvurunun tarihi baz alınarak değerlendirilir.

Tasarımlar için Rüçhan Hakkı Sınai Mülkiyet Kanunu Madde 62’de belirtilmiştir;

“Rüçhan hakkı ve etkisi

MADDE 62

(1) Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf devletlerden birinin uyruğunda olan ya da bu devletlerden birinin uyruğunda olmamakla birlikte bunlardan birinde yerleşim yeri veya işler durumda ticari müessesesi bulunan gerçek ya da tüzel kişiler veya bunların halefleri, bu devletlerin herhangi birinde yetkili mercilere tasarım veya faydalı model tescili için usulüne uygun olarak yaptıkları başvuru tarihinden itibaren altı ay süreyle, Paris Sözleşmesi hükümleri kapsamında aynı tasarım için Türkiye’de başvuru yapma konusunda rüçhan hakkından yararlanır. Bu süre içinde kullanılmayan rüçhan hakları düşer. Rüçhan hakkından yararlanılabilmesi için ilk başvuru yapılan devletin yetkili makamından rüçhan hakkı belgesi alınması şarttır.

(2) Birinci fıkrada belirtilen gerçek veya tüzel kişiler ile bunların halefleri, Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf olmayan bir devlette usulüne uygun tasarım başvurusu yapmışsa, birinci fıkrada belirtilen esaslar çerçevesinde rüçhan hakkından yararlanır.

(3) Aynı devlete yapılmış olan ve önceki ilk başvuru ile aynı konudaki sonraki bir başvuru; sonraki başvurunun yapıldığı tarihte, önceki başvurunun kamunun incelemesine açılmadan ve geride herhangi bir hak bırakmadan geri çekilmesi, geri çekilmiş sayılması veya reddedilmesi ve rüçhan hakkı talebine temel oluşturmaması şartıyla, rüçhan hakkının belirlenmesinde ilk başvuru olarak kabul edilir. Önceki başvuru, rüçhan hakkı talebi için dayanak oluşturmaz.

(4) 3 üncü maddenin birinci fıkrasının (ç) bendinde belirtilen gerçek veya tüzel kişiler hakkında da bu madde hükümleri uygulanır.

(5) Başvurusu yapılan tasarımı veya tasarımın uygulandığı ürünü Türkiye’de açılan ulusal ya da uluslararası sergilerde ya da Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf devletlerde açılan resmî ya da resmî olarak tanınan uluslararası sergilerde teşhir eden 3 üncü maddede belirtilen gerçek veya tüzel kişiler, sergideki teşhir tarihinden itibaren altı ay içinde Türkiye’de başvuru yapma konusunda rüçhan hakkından yararlanır.

(6) Başvurusu yapılan tasarım veya tasarımın uygulandığı ürün, sergide görünür şekilde resmî açılış tarihinden önce teşhir edilmişse rüçhan hakkı süresi ürünün sergiye konulduğu tarihten itibaren başlar.

(7) Bir sergide teşhir edilmiş ürünle aynı veya benzeri bir ürün hakkında birden fazla tasarım başvurusu yapılması hâlinde, bu ürünü sergiye ilk koyan kişi, ürünün sergiye aynı zamanda konularak teşhir edilmesi hâlinde ise ilk başvuruda bulunan kişi rüçhan hakkından yararlanır.

(8) Birinci ve beşinci fıkralarda belirtilen süreler içinde rüçhan hakkına dayanılarak başvuru yapıldığı takdirde, rüçhan hakkının doğduğu tarihten itibaren üçüncü kişiler tarafından yapılan rüçhan hakkına konu tasarım başvurusunun kapsamına giren başvurular ile bunlar adına yapılan tasarım tescilleri hüküm ifade etmez.”

5. SINAI MÜLKIYET KANUNU’NA GÖRE RÜÇHAN HAKKININ KULLANIMI

Rüçhan hakkı talebi patent ve faydalı modeller için başvuru tarihinde veya başvuru tarihinden itibaren iki ay içinde yapılabilir. Rüçhan belgesi ise başvuru tarihinden itibaren 3 ay içinde verilmelidir. (SMK Madde 94/1) Aksi takdirde rüçhan talebi yapılmamış sayılır.

Markalar için rüçhan talebi başvuru ile birlikte yapılır ve rüçhan belgesi başvuru tarihinden itibaren 3 ay içinde verilmelidir. Aksi takdirde rüçhan talebi yapılmamış sayılır (SMK Madde 13/1)

Tasarımlar için rüçhan talebi başvuruyla birlikte yapılır ve rüçhan belgesi başvuru tarihinden itibaren 3 ay içinde verilmelidir. Aksi takdirde rüçhan talebi yapılmamış sayılır. (SMK Madde 63/1)

Sınai Haklarda Rüçhan Hakkı 

Marka patent rüçhan hakkı, marka rüçhan hakkı, tasarım rüçhan hakkı, rüçhan hakkı, hakları kaybetme, önceliği kaybetme, sınai hakkını koru, patent rüçhan hakkı

 T. Serkan BUDAK

Avukat

+90 553 023 07 27

info@budak-ip.com