Türk Hukukunda Tahkime Elverişlilik Konusu

Tahkime Elverişlilik (Image by yanalya on Freepik)

I. GİRİŞ

Tahkim, tarafların aralarındaki uyuşmazlığı mahkemeler yerine bir veya birden fazla hakemin çözmesini ifade etmektedir. Tahkim iradesi, tarafların aralarındaki sözleşmeye tahkim maddesi eklemesiyle veya aralarındaki sözleşmeden ayrı olarak bir tahkim sözleşmesi yapmasıyla ortaya çıkabilir. Hukukumuzda geçerli bir tahkim sözleşmesi bulunması için öncelikle taraflar arasındaki sözleşmenin tahkime elverişli ikinci olarak ise bir tahkim şartı bulunması gerekmektedir. Yüksek mahkememiz Yargıtay'ın yerleşik uygulamalarına göre bu tahkim iradesinin açık, tereddüte yer vermeyen, anlaşılabilir olması gerekmektedir. Geçerli bir tahkim sözleşmesinin unsurlarını belirtikten sonra, tahkime elverişlilik konusunu inceleyebiliriz.

II. GENEL OLARAK TAHKİME ELVERİŞLİLİK

Hukukumuzda tahkime ilişkin temel hükümler 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve 4686 Sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu'nda bulunmaktadır. Buna göre, yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıklarda Milletlerarası Tahkim Kanunu, yabancılık unsuru taşımayan uyuşmazlıklarda ise Hukuk Muhakemeleri Kanunu uygulanacaktır. Fakat taraflar isterse yabancılık unsuru taşımayan uyuşmazlıklar için de MTK'nın uygulanmasını kararlaştırabilirler, bu durumun tersi mümkün değildir.

Bir uyuşmazlığın tahkime elverişli olması demek; iki tarafın iradesine tabi olan bir uyuşmazlık olması ve bu uyuşmazlığın taşınmazın aynına ilişkin olmamasıdır. Bu durum MTK'nın 1(4)'te açıkça ifade edilmiştir; "Bu Kanun, Türkiye’de bulunan taşınmaz mallar üzerindeki aynî haklara ilişkin uyuşmazlıklar ile iki tarafın iradelerine tâbi olmayan uyuşmazlıklarda uygulanmaz." Madde metninden anlaşılacağı üzere taşınmazın aynına ilişkin bir uyuşmazlıkta tahkim şartı geçerli olmayacak ve bu konuda bir karar verilmesi durumunda hakem kararının iptali söz konusu olacaktır. Bu genel kuralı belirttikten sonra sırayla hangi tür uyuşmazlıkların tahkime elverişli bulunduğuna sırayla inceleyebiliriz.

Tahkime elverişli olan hukuki uyuşmazlıkların geneline bakıldığında bu uyuşmazlıkların genel olarak özel hukuk ilişkileri olduğunu, etkisi daha çok taraflar arasında ortaya çıkan, doğrudan kamu düzenini ilgilendirmeyen konular olduğu görülecektir.

A. TELİF HAKLARININ TAHKİME ELVERİŞLİLİĞİ

Telif hakları tahkime elverişli haklardandır, buna göre telif hakkına yönelik maddi ve manevi tazminat, tecavüzün tespiti gibi konularda sözleşmelere eklenen tahkim şartı geçerlidir. Hatta uygulamada telif hakların kullanılması, devredilmesi, lisans verilmesi gibi bir çok konuda tahkim şartına yer verildiği görülmektedir.

Bu durum İstanbul Bölge Adliye Mahkemesinin bir kararında şu şekilde ifade edilmiştir;

İstanbul BAM, 16. HD., E. 2020/2208 K. 2021/34 T. 14.1.2021; "Tahkim şartı veya anlaşmasının geçerli olabilmesi için tarafların tahkim iradesini açıkladıkları tahkim şartı ya da sözleşmede tartışma ve karışıklığa neden olmayacak biçimde açık ve kesin olarak belirtmiş olmaları zorunludur. Somut uyuşmazlıkta; taraflar arasındaki hukuki ilişkinin esas dayanağı 17.05.2012 Tarihli protokoldür. Protokoldeki tahkim şartı açık ve kesin nitelikte olup davalı yanca süresinde tahkim itirazında bulunulmuş olması nedeni ile davanın usulden reddine karar verilmesi yerinde olduğu gibi, manevi tazminat talepleri ve fikri mülkiyet haklarının tahkime konu olabileceği (Akinci, Ziya, Milletlerarasi Tahkim, Ankara, 2007, s. 207) dikkate alındığında ilk derece mahkemesinin kararında usul ve esas yönünden hukuka aykırılık bulunmamaktadır. Açıklanan nedenle davacının istinaf isteminin HMK 353/1-b-1 maddesi gereğince esastan reddine karar vermek gerekmiştir."

B. SINAİ HAKLARLA İLGİLİ UYUŞMAZLIKLARIN TAHKİME ELVERİŞLİLİĞİ

Marka, patent ve faydalı model gibi sınai haklar genel olarak tahkime elverişlidir. Bu haklarla ilgili lisans verilmesi, tecavüz edilmesi konularında taraflar uyuşmazlığı tahkim yolu ile çözebilir. Buna ek olarak bu konularda verilen kararlar sadece tarafları bağlamaktadır. Yalnız sınai hakların tescili, hükümsüzlüğü gibi konular ülkelerin münhasır yetkilerine dahil olduklarından bu konularda hakemler karar veremez.

C. KAMU İMTİYAZ SÖZLEŞMELERİNDE TAHKİM

Uluslararası yatırımın ülkemizde arttırılması amacıyla kamu imtiyaz sözleşmelerine eklenen tahkim şartı geçerli kabul edilmiştir. Bu durumun kanuni dayanağı 4501 Sayılı Kamu Hizmetleri İle İlgili İmtiyaz Şartlaşma Ve Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Tahkim Yoluna Başvurulmasi Halinde Uyulmasi Gereken İlkelere Dair Kanundur. Uygulamada kamu imtiyaz sözleşmesi niteliğinde olsun veya olmasın sözleşmelerde tahkim şartına yer verilmektedir.

D. AVUKATLIK HİZMET SÖZLEŞMELERİNDE TAHKİM

Avukatlık hizmet sözleşmelerinin tahkime elverişliliği konusunda farklı görüşler mevcuttur. Bir yandan avukatlık hizmet sözleşmeleri kamu düzenini ilgilendirdiğinden bu sözleşmeye dayanak uyuşmazlıklar tahkim ile çözülemez, denilmektedir. Bu görüşü savunanların yanında, avukatlık hizmet sözleşmelerini tüketici işlemi sayan görüşler de bu sözleşmelerin tahkime elverişli olmadığını belirtmektedirler. Buna göre; sözleşmenin taraflarından birisi tüketici konumundaysa avukatlık hizmet sözleşmesine eklenen tahkim şartı geçersiz sayılmalıdır. Bu görüşlere katılmayanlar; avukatlık sözleşmelerinin bir yargısal fonksiyona sahip olması sebebiyle avukatlık sözleşmelerine eklenen tahkim şartı geçerli sayılmalıdır, şeklinde görüş bildirmektedirler.

Sözleşmenin bir tarafının tükeci sayıldığı durumlarda tahkim şartının geçersiz sayılması, tahkim şartının bir haksız şart gibi görülmesinden kaynaklanmaktadır. Sözleşmenin taraflarından birisi tüketici değilse, örneğin bir tacir ise ortada bir tüketici işlemi bulunmamaktadır. Bu durumda, taraflardan birisi tacir olduğunda avukatlık sözleşmesine eklenen tahkim şartı geçerli sayılabilecektir. Öğretide avukatlık hizmet sözleşmesinin tüketici işlemi sayılması sıklıkla eleştirilmektedir.

İstanbul Tahkim Merkezi'nde avukatlık hizmet sözleşmesine dayanılarak verilmiş bir çok tahkim kararı bulunmaktadır.

E. İŞ UYUŞMAZLIKLARINDA TAHKİME ELVERİŞLİLİK

Genel olarak iş uyuşmazlığı tahkime elverişli değildir. Şöyle ki; iş sözleşmesi kurulurken veya sözleşme öncesi yapılan iş sözleşmelerine eklenen tahkim şartalı Yargıtay'ın kararlarına göre geçersizdir. Fakat iş sözleşmesi sonlandırılırken sözleşmeye eklenen tahkim şartları geçerli olabilmektedir. Başka bir örnekte; iş sözleşmesinin tarafı üst düzey bir yöneticinin uluslararası bir şirkette çalıştığını varsayalım ve bu yönetici tahkim şartının içeriği ve sonuçları hakkında yeterli bilgiye sahip olsun, bu kişinin tarafı olduğu iş sözleşmesine eklenen tahkim şartı geçerli olabilir. Çünkü bu durumda, işgören aslında işveren karşısında güçsüz değil, iş sözleşmesinin içeriği ve sonuçları hakkında tam bilgiye sahip birisi konumdadır.

F. TÜKETİCİ UYUŞMAZLIKLARINDA TAHKİME ELVERİŞLİLİK

Yukarıda da bahsedildiği üzere tüketici uyuşmazlıkları tahkime elverişli değildir, çünkü tüketici işlemlerinde tüketici güçsüz konumdadır. Dolayısıyla, bu sözleşmeler için verilen hakem kararları iptal ile karşılaştırılabilecektir.

G. ŞİRKETLER HUKUKUNA İLİŞKİN UYUŞMAZLIKLARIN TAHKİME ELVERİŞLİLİĞİ

Şirketler hukukuna ilişkin uyuşmazlıklarda genel bir kural bulunmamaktadır. Somut uyuşmazlığa göre tahkim yoluna gidilip gidilmeyeceğinin araştırılmasında fayda bulunmaktadır. Örneğin; yüksek mahkememiz Yargıtay, şirket esas sözleşmesinde tahkim şartı olsa dahi genel kurul kararının iptali için tahkime gidilemez demektedir.

H. TAHKİME ELVERİŞLİ OLMAYAN HUKUKİ UYUŞMAZLIKLAR

Kamu düzenini doğrudan ilgilendiren, çözülmesi tamamen taraflarından iradesine tabi olmayan hukuk alanları tahkime elverişli değildir. Bunlar genel olarak; aile hukuku, ceza hukuku, vergi hukuku, idare hukuku, icra ve iflas hukuku gibi alanlardır.

İdare hukuku açısından kamu imtiyaz sözleşmelerine tahkim şartı eklenebildiğini tekrar hatırlatalım. İcra ve iflas hukuku açısından öğretide tahkim şartı içeren sözleşmeye ilişkin icra takibi yapılması ve borçlu tarafından takibe itiraz edilmesi durumunda itirazın iptali davasına ilişkin uyuşmazlığın hakem veya hakem kurulu tarafından çözülmesi gerektiği belirtilmektedir. Yine bu yönde güncel Yargıtay kararları da bulunmaktadır. Örneğin; İstanbul 2. Asliye Ticaret Mahkemesi 2022/277 Esas 2021/102 Karar sayılı kararında; taraflar arasında teminat mektubuna ilişkin ödemelerin zamanında yapılmaması nedeniyle icra takibi yapılmış, borçlu takibe itiraz etmiştir. İlk derece mahkemesinde açılan itirazın iptali davasında davalının öne sürdüğü tahkim itirazı kabul edilerek dava görevsizlik nedeniyle usulden reddedilmiştir. Bu karar kesinleşmiştir.

T. Serkan BUDAK

Avukat

+90 553 023 07 27

info@budak-ip.com

KAYNAKÇA

1. Ziya Akıncı, Milletlerarası Tahkim, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 5. Baskı, 2020
   

2. Uğur Çolak, Türk Marka Hukuku, İstanbul, Onikilevha Yayınları, 4. Baskı, 2018
   

3. Gökçe Kurtulan, Türk Hukukunda Tüketici Uyuşmazlıklarının Tahkime Elverişliliği, TBB Dergisi 131, 2017, 240
   

4. Beydoğan, Dr. T. Ayhan. “Türk Hukukunda İmtiyaz Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği: 406 Ve 5809 Sayılı Kanunlar Açısından Değerlendirilmesi”. Ankara Barosu Dergisi, sy. 4 (Temmuz 2011).
   

5. Yargıtay Kararları; www.lexpera.com.tr , emsal.uyap.gov.tr
   

6. Ziya Akıncı, Youtube - Avukat Hakları Grubu. "Vekalet Ücreti Uyuşmazlıklarının Çözümünde Tahkim". Erişim: 25.06.2024, https://www.youtube.com/live/138EnGEBQAo?si=efzgfKdMPX9gzKqo

Türk Hukukunda Tahkime Elverişlilik Konusu, tahkime elverişlilik, tahkim, tahkim şartı, tahkim sözleşmesi, geçerli bir tahkim sözleşmesi, tahkime elverişli konular, tahkim ilk itirazı, tüketici uyuşmazlıkları ve tahkim, tahkime leverişli olmayan konular, kamu imtiyaz sözleşmeleri, idare hukuku ve tahkim, iş hukuku ve tahkim, tüketici hukuku ve tahkim, geçerli bir tahkim sözleşmesi tahkim sözleşmesinin unsurları, geçerli bir tahkim şartı

tahkimin avantajları, hakemlerin bağımsızlığı, geçerli bir tahkim sözleşmesi